Η Διημερίδα του Μορφωτικού Ιδρύματος της ΕΣΗΕΑ με θέμα "Κρίση και Εργασία" πραγματοποιήθηκε στις 31/10-1/11/2011 στην ΕΣΗΕΑ. Το θέμα της δεύτερης ημέρας ήταν "Το νέο τοπίο στα ΜΜΕ, ο ρόλος του διαδικτύου, τα μέσα κοινωνικής διαδικτύωσης"

Θέμα ομιλίας: Το διαδίκτυο ως μέσο μαζικής ενημέρωσης. Η διαφορετική νομική αντιμετώπιση του μέσου.

Είναι το διαδίκτυο μέσο μαζικής ενημέρωσης; Από το νόμο δεν αναγνωρίζεται ευθέως. Η ένταξή του στα ΜΜΕ προκύπτει εμμέσως από τις διατάξεις του Συντάγματος.

Ο Τύπος κατά την έννοια του άρθρου 14 παρ. 2 εδ. 1 Συντ. περιλαμβάνει όλα τα έντυπα που είναι κατάλληλα και προορισμένα για διάδοση. Κατά το άρθρο 1 εδ. 1 του ΑΝ 1092/1938 περί Τύπου "τύπος και έντυπον" είναι "παν ό,τι εκ τυπογραφίας ή οιουδήποτε άλλου μηχανικού ή χημικού μέσου παράγεται εις όμοια αντίτυπα και χρησιμεύει εις πολλαπλασιασμόν ή διάδοσιν χειρογράφων, εικόνων ή παραστάσεων μετά ή άνευ σημειώσεων...".

Ο ορισμός που κρατεί πλέον στη χώρα μας είναι ότι "έντυπο είναι κάθε κείμενο, ... εφόσον έχει παραχθεί με ... ηλεκτρονική διαδικασία κατάλληλη για παραγωγή σημαντικού αριθμού αντιτύπων και προορίζεται για διάδοση" (βλ. Δαγτόγλου, Τα ατομικά δικαιώματα, έκδ. 1991, σ. 451 επ.). Το διαδίκτυο αποτελεί στο σύγχρονο κόσμο το πιο εξελιγμένο μέσο μαζικής επικοινωνίας και μάλιστα αμφίδρομης.

Από νομικής πλευράς λοιπόν το διαδίκτυο έχει μεγάλες διαφορές από τα υπόλοιπα μέσα μαζικής ενημέρωσης, εκ των οποίων αυτές που μας απασχολούν σήμερα είναι οι εξής:

- Η λειτουργία των κλασικών ΜΜΕ, έντυπου τύπου και ραδιοτηλεοπτικών μέσων ρυθμίζεται από το Ν.1178/1981 και τον 2328/1995.
- Για το ίντερνετ δεν υπάρχει ειδική νομοθεσία. Ωστόσο στην έννομη τάξη δεν νοείται η ύπαρξη κενού αλλά πρέπει πάντα αυτό να αναπληρώνεται, ώστε να αποδίδεται δικαιοσύνη. Θα δούμε πώς οι υπάρχοντες νόμοι καλύπτουν και το νέο μέσο:

Τα βασικά σημεία της περί τύπου νομοθεσίας όσον αφορά την ευθύνη του μέσου είναι:
- Η καθιέρωση της αντικειμενικής ευθύνης του εκδότη του μέσου για τα γραφόμενα από τους συντάκτες του. Έτσι ακόμη και αν ο συντάκτης είναι ανώνυμος, ο εκδότης είναι υπεύθυνος για τα γραφόμενα στο μέσο.
- Το ποιος είναι ο εκδότης είναι υποχρεωτικό για το μέσο να δηλώνεται, σε αντίθεση φυσικά με τις διαδικτυακές πηγές.
- Τα ποσά χρηματικής ικανοποίησης στις περιπτώσεις ηθικής βλάβης τρίτου προσώπου είναι μεγάλα, ξεκινάνε από 10 εκ. δρχ. για τα έντυπα και 30 εκ. ή 100 εκ. για τους τηλεοπτικούς σταθμούς και 20 ή 50 εκ. για τους ραδιοφωνικούς σταθμούς αναλόγως της εμβέλειάς τους.
- Οι σχετικές διαφορές δικάζονται με την διαδικασία της εκουσίας δικαιοδοσίας, δηλαδή σε σύντομες δικασίμους, από μονομελή δικαστήρια. (Υπό άλλες συνθήκες διαφορές τέτοιου χρηματικού ύψους θα δικαζόντουσαν από πολυμελή σύνθεση δικαστηρίου)

Πώς το ίντερνετ είναι μέσο μαζικής ενημέρωσης; Με ποιες μορφές;

- Ειδησεογραφικά site
- Προσωπικά site και Blogs
- Μέσα κοινωνικής δικτύωσης

Έχουμε δηλαδή πληθώρα ενημερωτικών πηγών, συχνά ανώνυμων, στις οποίες συνήθως δεν ορίζεται ο νόμιμος εκπρόσωπος, την ενημέρωση δεν αναλαμβάνουν ειδικοί, δηλαδή επαγγελματίες δημοσιογράφοι αλλά ο καθένας. Όλοι είμαστε με το ίντερνετ εν δυνάμει δημοσιογράφοι.

Αποτελέσματα :
- πολύ συχνά αναπαράγεται η είδηση χωρίς επιβεβαίωση,
- το άρθρο κάποιου δημοσιογράφου μπορεί να αναπαράγεται χωρίς δικαίωμα από πολλές πηγές
- είναι αδύνατη η εξακρίβωση της εγκυρότητας ή μη μιας είδησης.

Μολονότι δεν υπάρχει ειδικός νόμος για το διαδίκτυο, τα ελληνικά δικαστήρια κλήθηκαν τουλάχιστον από το 2008 να αποφασίσουν επί θεμάτων που αφορούσαν την απόδοση ευθύνης σε διαδικτυακό μέσο, και κυρίως σε blog.

Έτσι αρχικά διαμορφώθηκε μια νομολογία η οποία απέδιδε ευθύνες σε blogs για το περιεχόμενό τους με βάση τις διατάξεις περί τύπου.

Χαρακτηριστικές οι αποφάσεις 44/2008 από το ΜονΠρΡοδόπης η οποία έκρινε ίσως και για πρώτη φορά ότι το blog αποτελεί «ηλεκτρονικό έντυπο» και ως εκ τούτου υπάγεται στις περί τύπου ρυθμίσες των ανωτέρω νόμων. Η συγκεκριμένη απόφαση έκρινε ότι δεν έχει σημασία ότι το περιεχόμενο του blog δεν προέρχεται από επαγγελματία δημοσιογράφο, ούτε ότι είναι ψευδώνυμο. Αναγνώρισε τουλάχιστον την αναγκαιότητα πλήρους απόδειξης του προσώπου του συντάκτη, καίτοι το όνομά του ήταν μέρος του domain name (π.χ. papadopoulos.blogspot.com) και ζήτησε περαιτέρω αποδείξεις από τις αστυνομικές αρχές.

Η απόφαση 27/2009 του ΠΠρΠειρ επίσης αποδίδει ευθύνες σε ιστολόγια εξομοιώνοντάς τα πλήρως με ηλεκτρονικά έντυπα και εφαρμόζοντας επί αυτών τις διατάξεις περί τύπου.

Ποιο είναι το πρόβλημα με τις αποφάσεις αυτές: Κυρίως ότι οι οικονομικές αποζημιώσεις είναι τεράστιες για μέσα που δεν έχουν καν επαγγελματική υπόσταση και ανάλογο εισόδημα. Αλλά και ότι εξισώνονται οι διαδικτυακές εφαρμογές με τον υπόλοιπο τύπο στις ευθύνες αλλά όχι και στα προνόμια, π.χ. στην ασφάλιση.

Ευτυχώς πρόσφατα η νομολογία πήρε άλλο δρόμο και φαίνεται να παγιώνεται ως εξής: Σύμφωνα με την απόφαση 4980/2009 ΠολΠρΠει αναγνωρίζεται μεν ότι το blog είναι ηλεκτρονικό έντυπο, όμως δεν πρέπει εξορισμού να εφαρμόζονται σε αυτά οι διατάξεις περί τύπου, κυρίως διότι:
- Το blog είναι μέσο διαδραστικό, μέσο επικοινωνίας και ανταλλαγής απόψεων περισσότερο και όχι μέσο που σκοπό έχει την μαζική ενημέρωση του κόσμου.
- Διότι απουσιάζει από το blog η επιχειρηματική διάρθρωση που έχει το έντυπο με εκδότη ή διευθυντή
- Απουσιάζει από το blog η σχέση εξάρτησης ανάμεσα στον κάθε συντάκτη και στον διαχειριστή του ιστολογίου, αφού τα σχόλια δημοσιεύονται από οποιονδήποτε επώνυμα ή ανώνυμα.

Ομοίως έκρινε η απόφαση 25552/2010 ΠολΠρΘεσσαλ. που έκρινε ότι στις προσβολές από ιστολόγια δεν πρέπει να εφαρμόζονται οι διατάξεις περί τύπου αλλά οι περί προσβολής της προσωπικότητας του ΑΚ.

Αξιοσημείωτη τέλος είναι η πολύ πρόσφατη απόφαση του Αρείου Πάγου 6/2011 σχετικά με τις αποζημιώσεις των διατάξεων περί τύπου, η οποία έκρινε ότι είναι αντιστυνταγματική η διάταξη που ορίζει τα ανωτέρω χρηματικά ποσά ως χρηματικές ικανοποιήσεις λόγω ηθικής βλάβης με μόνο κριτήριο την εμβέλεια του σταθμού.

Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν επιφέρει αλλαγή στον τρόπο πληροφόρησης, αλλά και σύγχυση και αλληλοεπίδραση της κοινωνικής πληροφορίας με την κάθε είδηση.

Ένα μεγάλο πρόβλημα ακόμη που αφορά περισσότερο το δημοσιογραφικό κοινό μας είναι το ζήτημα των πνευματικών δικαιωμάτων στο διαδίκτυο. Η ευκολία της αναπαραγωγής της πληροφορίας, οδηγεί συχνά στην ανεξέλεγκτη αναδημοσίευση των άρθρων που έχουν γραφεί είτε επωνύμως είτε πρόκειται γενικώς για περιεχόμενο με δικαιώματα. Σε αυτό το σημείο δεν έχουμε διχογνωμίες φυσικά στη διαδμορφωθείσα νομολογία, αλλά παγίως γίνεται δεκτό όπως σε όλα τα έργα έτσι και στα δημοσιογραφικά άρθρα (και όχι στις ειδήσεις) ότι η αναδημοσίευση χωρίς άδεια απαγορεύεται απολύτως.

Τέλος θέλω να κάνω μια μικρή επισήμανση: Λόγω ακριβώς του κενού δικαίου στη ρύθμιση του διαδικτύου ως ΜΜΕ, υπάρχει μια βιασύνη από πλευράς κράτους να ρυθμιστεί το μέσο. Μια βιασύνη που εκκινεί από την φιλοδοξία των αστυνομικών αρχών να επιδείξουν έργο, σε συνδυασμό με την ανάγκη κάθε συντεταγμένης πολιτείας –που είμαστε ακόμη- να διατηρήσει την τάξη, καταπνίγοντας κάθε διαφορετική φωνή. Και εν τέλει, η ρύθμιση έρχεται από νομικά μυαλά, που δυστυχώς τα περισσότερα αγνοούν το ίδιο το μέσο, τη λειτουργία και τη χρήση του. Θα ρυθμιστεί αργά ή γρήγορα το μέσο. Ξεπεράστε τα συνδικαλιστικά και ασφαλιστικά σας ζητήματα και προσπαθήστε εσείς να συμβάλλετε στην ρύθμιση του. Είστε περισσότερο κατάλληλοι γι’αυτό το έργο.