Blogs, Chat Rooms και Forums: Όψεις μιας νέας νομικής πραγματικότητας

της Έλενας Αλκ. Σπυροπούλου, Δικηγόρου

Το διαδίκτυο έχει δώσει φτερά στις κοινότητες! Όποιο χόμπυ και αν έχετε, όποια ιδιαιτερότητα και αν σας χαρακτηρίζει, όποιο και αν είναι το γούστο ή η γνώμη σας για κάτι, μέσα από το διαδίκτυο θα βρείτε ομοϊδεάτες και θιασώτες των ίδιων προτιμήσεων. Όχι μόνο θα βρείτε πρόσωπα από όλα τα μήκη και πλάτη του κόσμου που έχουν τα ίδια ενδιαφέροντα με εσάς, αλλά θα μπορέσετε να μιλήσετε μαζί τους, και να εγγραφείτε στην ομάδα τους, ώστε να επικοινωνείτε μαζί τους σε πραγματικό χρόνο.

Πώς θα γίνει αυτό; Στον ιστοχώρο της κοινότητας που σας ενδιαφέρει, θα βρείτε την ένδειξη «forum». Μέσω της ένδειξης αυτής, οδηγείστε σε υποσελίδα του κεντρικού δικτυακού τόπου της κοινότητας, στην οποία υπάρχουν οδηγίες και όροι χρήσης, τους οποίους πρέπει να αποδεχθείτε, προκειμένου να μπορέσετε να εγγραφείτε και να κάνετε χρήση του forum της κοινότητας.

Τι σημαίνει αυτό; Ότι ως μέλος του forum, έχετε δικαίωμα να δημοσιεύετε τις απόψεις και τα ερωτήματα σας στον δημόσια αναρτημένο (διαδικτυακό) χώρο της κοινότητας αυτής. Κάθε ενδιαφερόμενος θα μπορεί να παρακολουθεί αυτές τις συζητήσεις και να μετέχει με ανάλογη διαδικασία. Το forum είναι ένα τεχνολογικά εξελιγμένο εργαλείο προσέγγισης και επικοινωνίας, καθώς με τη χρήση του ο καθένας μπορεί άμεσα να εκφράζει τη γνώμη του δημοσίως, απευθυνόμενος στο εξειδικευμένου ενδιαφέροντος κοινό της κάθε κοινότητας. Μπορεί επίσης να απευθύνει ερωτήματα και να λαμβάνει απαντήσεις σε πάσης φύσεως θέματα (π.χ. τεχνικά) του ειδικού ενδιαφέροντος της συγκεκριμένης ομάδας. Στο forum υπάρχει συνήθως κάποιος διαχειριστής, ο οποίος αναλαμβάνει το έργο της λογοκρισίας του περιεχομένου, έτσι ώστε να τηρούνται στοιχειώδεις κανόνες στη συζήτηση.

Αντίστοιχη λειτουργία, αν και πιο άμεση, έχουν τα chat rooms, «δωμάτια» ιδιωτικών ή και δημόσιων συζητήσεων με πιο ελεύθερο περιεχόμενο. Σε αυτά δεν υπάρχει καμιά λογοκρισία περιεχομένου, καθώς η συζήτηση διεξάγεται σε πραγματικό χρόνο και χωρίς την παρεμβολή προσώπου στη διαχείριση της συζήτησης.

Αν πάλι δεν αγαπάτε τις συζητήσεις αλλά τους μονολόγους, μπορείτε να δημιουργήσετε ένα blog με μηδενικό κόστος, κι ό,τι θέλετε να πείτε θα «ανέβει» αμέσως στον παγκόσμιο ιστό, διαθέσιμο σε όλους.

Τα forums, τα chats και τα blogs εμφανίστηκαν γύρω στις αρχές της δεκαετίας του ενενήντα. Τα forums και τα chats είναι διαδικτυακές υπηρεσίες, τις οποίες μπορεί να προσφέρει μια κοινότητα στο κοινό της ή και σε κάθε ενδιαφερόμενο μέσω του δικτυακού τόπου της. Στην ηλεκτρονική διεύθυνση των υπηρεσιών αυτών ο κάθε χρήστης μπορεί να αποστείλει ηλεκτρονικό μήνυμα, το οποίο δημοσιεύεται σε κάποια συγκεκριμένη και γνωστή θέση του δικτυακού τόπου και μπορεί να δεχτεί σχόλια από άλλους χρήστες αλλά και απαντήσεις από τον ίδιο χρήστη. Με άλλα λόγια είναι μια δημόσια συζήτηση γύρω από κάποιο θέμα ή και εντελώς ελεύθερη.

Τα blogs είναι η τελευταία μορφή εξέλιξης της δημοσιοποίησης της προσωπικής γνώμης στο διαδίκτυο. Είναι δικτυακοί τόποι στους οποίους ο δημιουργός τους δημοσιεύει με χρονολογική σειρά τις σκέψεις και απόψεις του είτε σχετικά με ένα συγκεκριμένο ζήτημα, είτε και γενικώς, υπό τη μορφή «δημόσιου ημερολογίου». Μολονότι τα blogs έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον όταν προέρχονται από πρόσωπα με κάποιο κύρος ή όταν οι σχολιαστές τους αναφέρονται σε επίκαιρα θέματα πολιτικής ή άλλα, στην Ελλάδα έχει επικρατήσει η «ημερολογιακή» μορφή των blogs, δηλαδή ιστοσελίδες ανώνυμων (μη δημόσιων) προσώπων, οι οποίοι εκθέτουν τις σκέψεις και τους προβληματισμούς τους με αφετηρία την καθημερινότητά τους.

Νέες μορφές δημόσιας έκφρασης και δικαιοσύνη
Τα blogs, forums και chats για τη δικαιοσύνη είναι καινούρια μορφώματα, τα οποία δεν εμπίπτουν σε καμία από τις γνωστές μέχρι σήμερα μορφές κοινωνικής συμπεριφοράς που καλύπτει το θεσπισθέν δίκαιο. Βέβαια πρόκειται για μορφή έκφρασης, και ως τέτοια, χαίρουν αυξημένης προστασίας από το ελληνικό Σύνταγμα. Είναι δικαίωμα του κάθε Έλληνα πολίτη (άρθρο 5 Σ) να αναπτύσσει ελεύθερα την προσωπικότητά του και να συμμετέχει στην κοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωή της χώρας, εφόσον δεν προσβάλλει τα δικαιώματα των άλλων και δεν παραβιάζει το Σύνταγμα ή τα χρηστά ήθη. Η ελευθερία του λόγου προστατεύεται αυτοτελώς στο άρθρο 14 Σ, όπου ορίζεται ότι «καθένας μπορεί να εκφράζει και να διαδίδει προφορικά, γραπτά και δια του τύπου τους στοχασμούς του τηρώντας τους νόμους του κράτους.»
Στο Σύνταγμα δεν γίνεται προφανώς λόγος για τους ειδικότερους τρόπους με τους οποίους μπορεί να εκφράζεται κάποιος, όμως από τη γενική διατύπωση του άρθρου συνάγεται η ευρεία εφαρμογή του ακόμη και σε νέες μορφές έκφρασης, που προκύπτουν από την εξέλιξη της τεχνολογίας, όπως είναι τα forums, τα chats και τα blogs. Παραμένει ωστόσο το ερώτημα ως προς τη νομική φύση των μορφών αυτών έκφρασης και επικοινωνίας, καθώς υφίστανται βασικές διαφορές στη λειτουργία και φύση τους από τις ήδη γνωστές μας υπόλοιπες μορφές δημόσιας έκφρασης κυρίως τον τύπο και την τηλεόραση.

Εγκλήματα κατά της τιμής και νέες μορφές έκφρασης
Τα αδικήματα που μπορούν να συμβούν μέσω ενός blog, ενός forum ή μέσα σε ένα «δωμάτιο» chat είναι παρόμοια με ό,τι θα μπορούσε να συμβεί με τη χρήση οποιουδήποτε άλλου μέσου:
Οι περιπτώσεις εξύβρισης και δυσφήμησης, ακόμη και προσβολής της φήμης εταιρείας ή επιχείρησης, οι δημόσιες δηλαδή προσβολές ή με άλλο τρόπο βλάβες της τιμής ή υπόληψης κάποιου μέσω διαδικτύου αντιμετωπίζονται ήδη από την ελληνική δικαιοσύνη. Τα εγκλήματα αυτά δεν εμφανίστηκαν φυσικά ταυτόχρονα με το διαδίκτυο αλλά προϋπήρχαν αυτού. Εξύβριση ή δυσφήμηση μπορεί να διαπραχθεί και μέσω του τύπου ή της τηλεόρασης, το ίδιο και κάθε παρότρυνση ή διευκόλυνση του κοινού σε παράνομες ή ανήθικες πράξεις. Μπορούμε λοιπόν να αντιμετωπίσουμε τα εγκλήματα που διαπράττονται μέσω των blogs/forums/chats με τον ίδιο τρόπο που αντιμετωπίζουμε τα αντίστοιχα μέσω των εφημερίδων ή της τηλεόρασης;

Σε τι διαφέρει το διαδίκτυο από τον τύπο και την τηλεόραση;
Η απάντηση είναι απλή: Στην καταρχήν ανωνυμία του χρήστη και στην έλλειψη ευθύνης στο πρόσωπο του ιδιοκτήτη του μέσου.
Σε περίπτωση συκοφαντικής δυσφήμησης από ένα έντυπο π.χ. ημερήσια εφημερίδα, στην οποία ο υπογράφων δημοσιογράφος εν γνώσει του διαδίδει ψευδή είδηση για τον Χ, ο Χ έχει το αναφαίρετο δικαίωμα να μηνύσει τον δημοσιογράφο και να ζητήσει να αποκατασταθεί η βλάβη που του προκλήθηκε. Την ευθύνη για το αδίκημα φέρει όχι μόνο ο δημοσιογράφος που υπέγραψε το άρθρο αλλά και ο εκδότης του εντύπου, καθώς ο νόμος καθιερώνει αντικειμενική ευθύνη του εκδότη για ό,τι δημοσιεύεται στο έντυπό του επωνύμως ή ανωνύμως (Ν.1178/1981). Έτσι, ακόμη και αν μια εφημερίδα δημοσιεύσει ανώνυμη επιστολή δια της οποίας υβρίζεται ένα πρόσωπο, το πρόσωπο αυτό μπορεί να στραφεί ενατίον του εκδότη και να αναζητήσει το δίκιο του, χωρίς να έχει την ανάγκη να κηνυγά τον ανώνυμο συντάκτη της επιστολής. Το ίδιο συμβαίνει (με τις τροποποιήσεις του Ν. 2328/1995) και με τις τηλεοπτικές και ραδιοφωνικές εκπομπές, για τα αδικήματα κατά της τιμής που τελούνται κατά τη διάρκειά τους.
Με άλλα λόγια, στα έντυπα και στην τηλεόραση ή το ραδιόφωνο, οι δημοσιεύσεις γίνονται επωνύμως, αφού σε κάθε περίπτωση επώνυμο είναι το μέσο που την δημοσιεύει. Και εφόσον η αντικειμενική ευθύνη για τα εγκλήματα κατά της τιμής υπάρχει και στο πρόσωπο του εκδότη/παραγωγού, ο θιγόμενος, αν δεν μπορεί να βρει τον πραγματικό συντάκτη της είδησης αναζητά την ευθύνη νομίμως στο πρόσωπο του εκδότη/παραγωγού. Έτσι, υπάρχει πάντα ένα επώνυμο πρόσωπο στο οποίο μπορεί ο θιγόμενος να απευθυνθεί και να ζητήσει αποκατάσταση της βλάβης που υπέστη και ενδεχομένως και αποζημίωση.

Δεν συμβαίνει όμως καθόλου το ίδιο στις περιπτώσεις των blogs/forums/chats. Εδώ το πρόβλημα είναι διπλό, καθώς ανώνυμος μπορεί να είναι και ο συντάκτης της προσβλητικής έκφρασης αλλά και ο ιδιοκτήτης της ιστοσελίδας που την φιλοξενεί.

1. Ανώνυμος συντάκτης
Όπως είναι γνωστό, τα μέλη των forums και των chats δεν εγγράφονται με το ονοματεπώνυμό τους αλλά με ψευδώνυμο. Το ψευδώνυμο αυτό μπορεί σε κάποιο άλλο σημείο του δικτυακού τόπου που φιλοξενεί το forum/chat να αντιστοιχείται σε πραγματικό ονοματεπώνυμο, μπορεί όμως και όχι. Ακόμη και αν σε κάποιο σημείο το δικτυακού τόπου δηλώνεται το πραγματικό ονοματεπώνυμο κάποιου, κανείς δεν διασφαλίζει και φυσικά κανείς δεν ελέγχει την αλήθεια ή μη των δηλώσεων. Έτσι, αν η Μαρία Παπαδοπούλου δηλωθεί στο δικτυακό τόπο των οπαδών της Α ομάδας ως Κατερίνα Παπαδάκου με ψευδώνυμο «ντάλια» και ως «ντάλια» εξυβρίσει τον Χ στο forum ή στο chat room της ομάδας, η πραγματική ταυτότητα της «ντάλιας» δεν προκύπτει από πουθενά.

2. Ανώνυμος δικτυακός τόπος
Ακόμη μπορεί κάποιος να διατηρεί ανώνυμα έναν δικτυακό τόπο για το blog του, τον οποίο φιλοξενεί σε χώρα εκτός Ελλάδος, χωρίς να δημοσιεύει κανένα πραγματικό στοιχείο ταυτότητάς του και στον οποίο δυσφημεί την Χ επιχείρηση για την ποιότητα των υπηρεσιών της.

Και στις δύο ανωτέρω περιπτώσεις για να βρεθεί ο ένοχος σε περίπτωση εξύβρισης, δυσφήμησης ή γενικότερα προσβολής της προσωπικότητας, ο δρόμος είναι εξαιρετικά δύσβατος, αν όχι αδιάβατος, αφού τα δεδομένα που χρειάζεται να αποκαλυφθούν για να οδηγηθούμε στην ταυτότητα του δράστη αποτελούν στοιχεία επικοινωνίας και προσωπικά δεδομένα, η άρση του απορρήτου των οποίων -για τα συγκεκριμένα εγκλήματα- απλώς δεν προβλέπεται!

Η ευθύνη του δημιουργού/ιδιοκτήτη δικτυακού τόπου
Ας πάρουμε όμως την περίπτωση ενός επώνυμου δικτυακού τόπου, στο forum ή στο chat του οποίου εξυβρίζεται ή δυσφημείται κάποιο πρόσωπο. Μπορούμε να ζητήσουμε την ευθύνη από τον ιδιοκτήτη του δικτυακού τόπου, αν είναι γνωστός, με τον ίδιο τρόπο που μπορούμε να ζητήσουμε την ευθύνη από τον εκδότη μιας εφημερίδας για όποιο δημοσίευμα μας θίγει στο μέσο του;

Αναγκαστικά η απάντησή μας θα γείρει προς το όχι. Η αντικειμενική ευθύνη του ιδιοκτήτη ενός δικτυακού τόπου για όσα δημοσιεύονται εκεί θα ήταν υπερβολική με δεδομένη τη φύση και τη λειτουργία του διαδικτύου. Καταρχάς αφού η ανωνυμία αποτελεί τον κανόνα στο διαδίκτυο, αφαιρείται το δικαίωμα του ιδιοκτήτη του δικτυακού τόπου να στραφεί αναγωγικά εναντίον εκείνου που πράγματι προκάλεσε τη ζημία, αφού δεν μπορεί να τον εντοπίσει. Έτσι επωμίζεται εκείνος όλο το βάρος της αποζημίωσης του θιγμένου προσώπου, αλλά ο αληθινός υπαίτιος μένει στην ουσία ατιμώρητος.
Αλλά και η ίδια η λειτουργία αφενός του chat είναι πολύ απαιτητική τεχνικά, αφού γίνεται χωρίς την μεσολάβηση τεχνικού ή διαχειριστή και σε πραγματικό χρόνο, έτσι ώστε οποιαδήποτε παρέμβαση είναι μη εφικτή. Αφετέρου οι δημοσιεύσεις σε forum, μολονότι φιλτράρονται συνήθως από τον διαχειριστή της συζήτησης, δεν είναι δυνατόν να λογοκρίνονται με τρόπο που να παρακωλύεται η ελεύθερη έκφραση. Ο διαχειριστής μπορεί να εμποδίσει μια ακραία υβριστική έκφραση, αλλά δεν μπορεί να εμποδίσει ένα μέλος να εκφραστεί αρνητικά για την παροχή των υπηρεσιών μιας επιχείρησης, γεγονός όμως που μπορεί να συνιστά δυσφήμηση!
Τέλος, η αντικειμενικοποίηση της ευθύνης του ιδιοκτήτη του forum/chat για τα εκεί γραφόμενα, οδηγεί αναγκαία στη θέσπιση τόσο αυστηρών και λεπτομερών κανόνων συμμετοχής, ώστε ακυρώνεται η ίδια η λειτουργία τους, αφού αυτή προϋποθέτει μια μορφή συζήτησης ελευθεριακή και κατά το δυνατόν ανέλγκτη.

Επομένως οι χρήστες μπορούν να δρουν ανεξέλεγκτα μέσα σε αυτούς τους χώρους; Οι δημιουργοί αυτών των χώρων δεν φέρουν καμία ευθύνη;

Η έλλειψη αντικειμενικής ευθύνης του ιδιοκτήτη δεν σημαίνει παντελή έλλειψη ευθύνης. Οι δημιουργοί τέτοιων σελίδων συζητήσεων εμπίπτουν στις διατάξεις του ΠΔ 131/2003, αφού παρέχουν υπηρεσίες της κοινωνίας της πληροφορίας εξ’ αποστάσεως και κατόπιν προσωπικής επιλογής του αποδέκτη της υπηρεσίας. Επομένως, σύμφωνα με τα άρθρα 11 και 13 του Π.Δ., οι πάροχοι αυτών των υπηρεσιών δεν φέρουν ευθύνη σχετικά με το περιεχόμενο που δημοσιεύεται, αν δεν αποτελούν την αφετηρία των μεταδιδόμενων πληροφοριών, αν δεν επιλέγουν τον αποδέκτη τους και αν δεν επιλέγουν και τροποποιούν τις μεταδιδόμενες πληροφορίες. Στην πραγματικότητα κάθε δημιουργός blog/chat/forum μπορεί να διαχειριστεί τις πληροφορίες που δημοσιεύονται. Οι πιο σοβαροί δικτυακοί τόποι με δημόσιες συζητήσεις έχουν ειδικό άτομο –διαχειριστή- γι’ αυτήν ακριβώς τη δουλειά.

Από το νόμο δεν καθιερώνεται γενική υποχρέωση ελέγχου του παρόχου της υπηρεσίας για το περιεχόμενο που περιλαμβάνει αυτή, όμως επιβάλλεται η άμεση αντίδρασή του όταν το αντιληφθεί. Όπως φαίνεται άλλωστε και από την πρακτική που ακολουθείται στον παγκόσμιο ιστό, οι δημιουργοί και ιδιοκτήτες δικτυακών τόπων που φιλοξενούν σελίδες συζητήσεων, αναγνωρίζουν ότι υπάρχει ένα μερίδιο ευθύνης που τους αναλογεί και γι΄ αυτό φροντίζουν να εξοπλίζουν τις σελίδες με όρους χρήσης, τους οποίους οφείλει κάποιος να αποδέχεται για να συμμετάσχει.

Σε αυτούς, ο χρήστης –καλό είναι να- ενημερώνεται για την ευθύνη που φέρει σχετικά με το περιεχόμενο που προσθέτει και τις πληροφορίες που «ανεβάζει», αλλά και να υπάρχει ειδική ηλεκτρονική διεύθυνση του δικτυακού τόπου, όπου να καταγγέλονται παράνομες συμπεριφορές.

Δημοσιεύθηκε: Financial RAM