Η παθητική και η ενεργητική μορφή της πληροφόρησης, και οι περιορισμοί τους. Τα άρθρα 5Α και 14 του Συντάγματος.

της Έλενας Αλκ. Σπυροπούλου, Δικηγόρου

Όλο και πιο πολλοί πολίτες - καταναλωτές λαμβάνουν το διμηνιαίο λογαριασμό τους από τον ΟΤΕ και διαπιστώνουν έκπληκτοι ότι το ποσό της χρέωσης είναι διπλάσιο ή και τριπλάσιο από το συνηθισμένο. Όσοι έχουν ή ζητάνε αναλυτική κατάσταση των εξερχομένων τους κλήσεων, διαπιστώνουν ότι η ασυνήθιστα μεγάλη χρέωση οφείλεται σε πολύωρες κλήσεις μέσω διαδικτύου σε εξωτικούς προορισμούς, τις περισσότερες φορές χωρίς γνώση του νόμιμου χρήστη της σύνδεσης.
Μοναδική λύση είναι η φραγή προς το εξωτερικό των εξερχομένων κλήσεων. Μερικές φορές ο ΟΤΕ την ενεργοποιεί από μόνος του μετά από ένα ύψος χρέωσης, ώστε να προστατεύσει τον χρήστη. Η δε κυβέρνηση της Ιρλανδίας προέβη σε ακόμη πιο δραστικές κινήσεις, καθώς απαγόρευσε μέσω του αντίστοιχου του ΟΤΕ τηλεπικοινωνιακού της φορέα τις κλήσεις προς δεκατρείς εξωτικούς προορισμούς.

Άλλο μεγάλο πρόβλημα της ηλεκτρονικής ενημέρωσης είναι η ευκολία πρόσβασης σε δικτυακούς τόπους με παράνομο περιεχόμενο. Σήμερα υπάρχουν τουλάχιστον 4.000 καθαρά ρατσιστικοί δικτυακοί τόποι, και πάμπολλοι άλλοι που προβάλλουν παιδική πρνογραφία ή παιδεραστία.

Αντιλαμβανόμαστε όλοι ότι το διαδίκτυο εκτός από πολύτιμο εργαλείο πληροφόρησης, μπορεί και να θίγει είτε το δημόσιο συμφέρον, είτε τα χρηστά ήθη, είτε ακόμη και την ψυχική υγεία των ανηλίκων. Πρέπει επομένως να βρεθεί μια χρυσή τομή ανάμεσα στο δικαίωμα πληροφόρησης και τις άλλες θεμελιώδεις ανθρώπινες αξίες που μπορεί να θίγονται από την άσκηση των ελευθεριών στο διαδίκτυο.

Τι προβλέπει το ελληνικό αναθεωρημένο Σύνταγμα για τους περιορισμούς του δικαιώματος πληροφόρησης;

Το δικαίωμα του πολίτη στην πληροφόρηση καθιερώνεται στο ελληνικό Σύνταγμα με διττό τρόπο. Το άρθρο 14 διασφαλίζει την ελευθερία του τύπου ορίζοντας ότι “καθένας μπορεί να εκφράζει και να διαδίδει προφορικά, γραπτά και δια του τύπου τους στοχασμούς του τηρώντας τους νόμους του Κράτους”. Αυτό είναι το δικαίωμα στην ενεργητική πληροφόρηση, δηλαδή το δικαίωμα του καθένα να ομιλεί δημοσίως, να πληροφορεί τους άλλους, να δημοσιεύει τη γνώμη του.

Το δικαίωμα της ελευθερίας της γνώμης, το οποίο εμπεριέχει φυσικά και το δικαίωμα να δημοσιοποιείται αυτή η γνώμη, περιορίζεται μόνο για τους λόγους που περιοριστικά αναφέρονται στο ίδιο το Σύνταγμα.

Από την άλλη, το νέο άρθρο 5Α του Συντάγματος καθιερώνει το δικαίωμα του πολίτη στην παθητική πληροφόρηση, δηλαδή το δικαίωμά του να πληροφορείται: “καθένας έχει δικαίωμα στην πληροφόρηση, όπως νόμος ορίζει. Περιορισμοί στο δικαίωμα αυτό είναι δυνατόν να επιβληθούν με νόμο μόνο εφόσον είναι απολύτως αναγκαίοι και δικαιολογούνται για λόγους εθνικής ασφάλειας, καταπολέμησης του εγκλήματος ή προστασίας δικαιωμάτων και συμφερόντων τρίτων”

Δυστυχώς η διατύπωση της δεύτερης παραγράφου του άρθρου 5Α, η οποία αναφέρει τις περιπτώσεις επιβολής περιορισμών στο δικαίωμα πληροφόρησης είναι πολύ ευρεία και εξαιρετικά αόριστη, (σε αντίθεση με την πολύ συγκεκριμένη παράγραφο 3 του άρθρου 14), με αποτέλεσμα να διαφαίνεται η πιθανότητα περιορισμού αυτής της θεμελιώδους ελευθερίας, όχι μόνο για λόγους δημοσίου συμφέροντος όπως συμβαίνει με την ελευθερία της γνώμης (άρθρο 14 Σ), αλλά και για λόγους ιδιωτικού ακόμη συμφέροντος.

Ίσως φαίνεται απίθανο να συντρέξει περίπτωση να περιοριστεί το δικαίωμά μας ελεύθερης πλοήγησης στο διαδίκτυο χάριν ιδιωτικού συμφέροντος, όμως η συνταγματική επιταγή δεν μπορεί να λειτουργεί με το νόμο των πιθανοτήτων. Εξάλλου η γενικόλογη αυτή διατύπωση, αν μη τι άλλο αφήνει ανοιχτό το ενδεχόμενο του μελλοντικού νομοθετικού περιορισμού του δικαιώματος πληροφόρησης, για όποιο λόγο θεωρήσει η οποιαδήποτε κυβέρνηση “λόγο εθνικής ασφάλειας” ή “καταπολέμηση του εγκλήματος”.

Ίσως ακόμη πολλοί να προτιμούν την απαγόρευση πρόσβασης σε συγκεριμένους δικτυακούς τόπους, όπως και την απαγόρευση κλήσεων προς συγκεκριμένους προορισμούς –όπως συνέβη στην Ιρλανδία- χάριν της προστασίας του οικονομικού μας συμφέροντος ή της ψυχικής υγείας των ανηλίκων. Όμως η έννοια της ηθικής και των χρηστών ηθών είναι τόσο σχετική, ώστε γεννάται το ερώτημα της διαδικασίας αξιολόγησης του περιεχομένου των ιστοσελίδων ή του προορισμού της εξερχόμενης κλήσης. Με ποια κριτήρια θα θεωρηθεί άσεμνο οποιοδήποτε περιεχόμενο;
Τα κριτήρια καθορίζονται εύκολα όταν το κοινό στο οποίο το δημοσίευμα απευθύνεται είναι συγκεκριμένο και περιορισμένο. Όμως όταν πρόκειται για το διαδίκτυο, το κοινό είναι εν δυνάμει όλος ο κόσμος και όλοι ξέρουμε ότι οι αντιλήψεις περί ηθικής διαφέρουν κατά πολύ από άκρη σε άκρη αυτού του πλανήτη. Ούτε μέσος όρος ηθικής γίνεται να βγει για να οριστεί το μέτρο του άσεμνου, ούτε να κατεβάσουμε τον πήχυ στο ηθικά επιτρεπόμενο σε όλα τα μήκη και πλάτη του κόσμου, καθώς έτσι μοιραία αποκλείουμε κάθε πρόκληση των ιδεών μας, κάθε διαφορετικό μήνυμα που μπορεί να επηρεάσει τη σκέψη μας, με άλλα λόγια κλείνουμε το “παράθυρο στον κόσμο” που μπορεί να είναι το διαδίκτυο για όλους μας.

Πώς μπορεί λοιπόν να βρεθεί η χρυσή τομή στη σύγκρουση των θεμελιωδών δικαιωμάτων που μας απονέμει το Σύνταγμα; Η αυτορρύθμιση μπορεί να βοηθήσει περισσότερο από την άνωθεν ρύθμιση εν προκειμένω. Είναι διαφορετικό πράγμα να επιλέγει ο ίδιος ο καταναλωτής την φραγή από την εκ των προτέρων επιβολή της. Είναι διαφορετικό επίσης να μπορεί ο γονιός τεχνικά να απαγορεύσει την πρόσβαση σε ορισμένες ιστοσελίδες στα παιδιά του, από το να είναι απαγορευμένες σε όλους.
Το διαδίκτυο δεν είναι τόπος επέκεινα του νόμου ή της πραγματικής ζωής. Άρα δεν μπορεί να ρυθμίζεται με διαφορετική προσέγγιση. Τα ίδια εργαλεία που μας βοηθούν στην καθημερινότητά μας να αποφεύγουμε τις “κακοτοπιές”, η ενημέρωση, η συζήτηση, τα ίδια βοηθούν και στη σωστή χρήση του διαδικτύου.
Σε νομοθετικό-ρυθμιστικό επίπεδο, η έκδοση κατευθυντήριων κοινοτικών οδηγιών, οι διεθνείς συμβάσεις για την από κοινού αντιμετώπιση των ηλεκτρονικών εγκλημάτων, η ενημέρωση του δικαστικού σώματος, ώστε να δημιουργηθεί ένα νομολογιακό ερμηνευτικό corpus της υπάρχουσας νομοθεσίας, είναι πιθανοί οδοί που θα οδηγήσουν στην απρόσκοπτη ενάσκηση του θεμελιώδους δικαιώματος της πληροφόρησης, χωρίς ενδεχόμενες συγκρούσεις με άλλα δικαιώματα.

Δημοσιεύθηκε: Financial RAM